بسم الله الرحمن الرحیم

پنل تخصصی «عفو و انتقام در روابط بین‌الملل» در سمینار «شهید امت، انسان تراز تمدنی» با ارائه حجت‌الاسلام‌والمسلمین رضا اسلامی برگزار شد. خلاصه محتوای ارائه‌شده در این پنل به شرح ذیل است:

مقصود از ملل در «روابط بین‌الملل»، تلقی سنتی از آن که به ملت اسلام، یهودیت، مسیحیت و ... اشاره داشت، نیست. امروزه ملت‌ها با مرزهای جغرافیایی شناخته می‌شوند. مرزهای که تحت یک حاکمیت مستقل قرار دارند و آن شکل سنتی و قدیمی اصلاً دیگر وجود ندارد. در روابط بین این حاکمیت‌ها با مرزهای جغرافیایی مستقل، اگر نسبت به حاکمیت اسلامی تعرضی شد و جنایتی شکل گرفت در اینجا اصل بر عفو و گذشت است یا انتقام و تلافی‌جویی؟ حکومت اسلامی در مواجهه با زیاده‌خواهی دشمن و اقدامات تروریستی او چگونه باید عمل کند؟

سؤال دیگر نقش مطالبه مردمی در مسئله انتقام است. در مسئله شهادت سردار سلیمانی، حضور میلیونی مردم در تشییع باشکوه پیکر او همراه با شعار «انتقام سخت» گردید و عملاً انتقام را به یک مطالبه حداکثری عمومی تبدیل کرد. آیا حکومتی که مبنای خود را دموکراسی می‌داند، می‌تواند در مقابل چنین مطالبه‌ای بی‌تفاوت باشد؟

وقتی به کتاب و سنت مراجعه می‌کنیم، در روابط فردی و اجتماعی توصیه به عفو و گذشت و صفح به‌صورت مکرر دیده می‌شود. پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله بعد از فتح مکه عفو عمومی دادند و فرمودند: «لا تثریب علیکم الیوم اذهبوا انتم الطلقاء». قاعده جبّ در فقه نیز بر مبنای همین عفو و گذشت پایه‌گذاری شده است. حجم گسترده این شواهد از کتاب و سنت نشان می‌دهد که بدون شک نه‌تنها در روابط فردی، بلکه در روابط سیاسی و بین‌المللی نیز اصل اولیه عفو است و باید جلوه رحمانیت اسلام در این روابط نمایش داده شود.

از طرفی دیگر ادله انتقام نیز در کتاب و سنت به‌صورت مکرر وجود دارند. ادله صلح و عفو در مجازات‌های شخصی و عمومی و حتی روابط بین‌الملل و پذیرش صلح و ... هیچ‌کدام ناظر به موردی که دشمن تهدید کند و به جرمش افتخار نماید نیست. در جریان ترور شهید سردار سلیمانی، دشمن نه‌تنها ابراز ندامت نکرد بلکه اعلام رسمی کرد که این ترور را انجام داده است و جانشین سردار را نیز به ترور تهدید کرد و به جرم خود در سطح بین‌الملل افتخار کرد. اینکه در چنین موردی نظیر برخی افراد تنها به ادله صلح و عفو استناد کنیم نوعی برخورد گزینشی با ادله محسوب می‌شود. در این مورد باید ادله انتقام را دید و به آن‌ها استناد کرد.

در ادله انتقام گاهی مجازات‌های سنگینی برای دشمن اعمال‌شده است. پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله حکم سنگین سعد بن معاذ در حادثه پیمان شکنی یهودیان را تنفیذ کرد. مسئله دیگر که در ادله دیده می‌شود بحث مجازات‌های رعب برانگیز است. خراب کردن نخلستان یهود و واردکردن ضربه اقتصادی به آن‌ها با این مقصود که دشمن عبرت بگیرد و دست از اقدامات خصمانه بردارد در سیره پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله دیده می‌شود. حتی منشأ جنگ نهروان ترور یکی از اصحاب خوب امیرالمؤمنین علیه‌السلام بوده است که وقتی خوارج گفتند ما همه خون او را به عهده می‌گیرم امام فرمود اگر همه دنیا خون او را به عهده گیرند و من بتوانم با همه آن‌ها بجنگم چنین می‌کنم.

به‌صورت کلی باید گفت در روابط بین‌الملل اصل بر عفو و صفح است نا زمانی که جنبه تربیتی دارد و باعث اصلاح دشمن می‌شود اما در مواردی که دشمن دست از تهدید برنمی‌دارد و بر دشمنی خود می‌افزاید باید با انتقام سخت با او مواجه شد و اگر در این میان مطالبه مردمی وجود داشته باشد نیز اعمال چنین انتقامی ضرورت بیشتر پیدا می‌کند.