بسمه تعالی

نشست علمی "بررسی نقش ترجیحات اجتماعی(عدالت و انصاف) در تصمیمات افراد با استفاده از بازی‌های رفتاری" در  تاریخ ششم خرداد 1400 به همت گروه عدالت اجتماعی پژوهشکده مطالعات تمدنی و اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با ارائه آقای دکتر مسعود صالحی رزوه به صورت مجازی برگزار شد. در ادامه خلاصه‌ای از مطالب ارائه شده می‌آید.

حداکثر سازی نفع شخصی مطرح شده در اقتصاد متعارف، به طور فزاینده‌ای توسط شواهد تجربی به چالش کشیده شده است و این ادعا تأیید می‌شود که رفتار واقعی انسان‌‌ها با آنچه در اقتصاد متعارف فرض می‌شود، متفاوت است. اگرچه افراد سعی در تصمیم‌گیری منطقی دارند، اما توانایی‌های شناختی محدود و قدرت خود کنترلی محدودی دارند و در حالی که تصمیمات افراد اغلب بر اساس منافع شخصی هدایت می‌شود، اما همچنین به ترجیحات اجتماعی اهمیت می‌دهند. اقتصاد رفتاری پاسخی به چالش‌های اقتصاد متعارف است که با فراهم آوردن مبانی روانشناختی واقع گرایانه، قدرت تبیینی اقتصاد را با تولید نظریه‌های جدید، پیش‌بینی بهتر از پدیده‌های میدانی و پیشنهاد سیاست‌های اقتصادی بهتر، افزایش می‌دهد. به همین منظور بازی‌های رفتاری همچون دیکتاتور، اولتیماتوم و بازی کالاهای عمومی برای تحليل و پيش‌بينی رفتار انسان‌ها طرح‌ريزی شده‌اند.

آقای صالحی با اشاره به نتایج بازی‌های رفتاری بیان کردند، بسیاري از افراد در تصميم‌گيري، علاوه بر نفع شخصی، تحت تأثیر ترجیحات اجتماعی مانند انصاف، خير‌خواهي، نوع دوستی، عواطف و احساسات قرار دارند و حاضرند که از منفعت مادی خود، برای چیزی که آن را توزیع عدالت می‌دانند، خودداری کنند. آن‌ها همچنین آماده‌اند که به هزینه شخصی خود، افرادی را که قواعد اساسی انصاف را دور می‌زنند، مجازات کنند و این تمایل برای هزینه دادن این‌چنینی، نه ‌فقط در زمانی که خودشان تحت تاثیر بی‌انصافی هستند، بلکه زمانی که دیگران مورد بی‌انصافی و بی‌عدالتی قرار گرفته‌اند نیز رخ می‌دهد. وی در انتهای بحث خود چنین نتیجه گیری کردند که شناسایی نگرش جامعه در مورد كارايي و عدالت از طریق بازی های رفتاری مي‌تواند به سیاست‌گذاران و برنامه‌ريزان در طراحي سيستم توزيعي جامعه کمک نماید.

در ادامه نشست، آقای دکتر محمد جواد نور احمدی، عضو هیات علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی(ره) به عنوان ناقد، مباحث این نشست را به سه سطح تقسیم می‌کنند. در سطح نخست با طرح ترجیحات اجتماعی، نفع شخصی مطرح شده در اقتصاد نئوکلاسیک را نقد می‌کنیم. بدین معنا که انسان های واقعی بر خلاف انسان اقتصادی مطرح شده در اقتصاد نئوکلاسیک، فقط نفع شخصی خود را در نظر نمی‌گیرند و منافع سایر افرادی که با آن‌ها در تعامل یا رقابت هستند را هم در تصمیم گیری خود لحاظ می‌کنند. این ادعا را که علاوه بر نفع شخصی، ابعاد اجتماعی ترجیحات را نیز باید در تصمیم گیری لحاظ کنیم، می‌توان بر اساس بازی های رفتاری و بازی‌هایی که در فضای اقتصاد آزمایشگاهی استفاده می شود، نشان داد. در سطح دوم می‌‌توان ارتباط ترجیحات اجتماعی با نظریه‌های عدالت را بررسی و رویکرد افراد را نسبت به نظریه های عدالت ارزیابی کرد. سطح سوم، بررسی عوامل تعیین کننده ترجیحات اجتماعی است. آیا عوامل تعیین کننده ترجیحات اجتماعی صرفاً ذاتی و غریزی می‌باشند و یا آن که می‌توان از طریق تربیت و پرورش هم آن‌ها را تغییر داد؟ اگر بتوان نشان داد که ترجیحات اجتماعی قابل تربیت و پرورش نیز هستند، در این صورت دست سیاست‌گذار باز می‌شود تا بتواند ترجیحات اجتماعی را تغییر دهد. آقای دکتر نوراحمدی سپس دو پیشنهاد را برای ادامه کار مطرح کردند، اولاً باید سطح اول و دوم بحث را با رویکرد اقتصاد آزمایشگاهی نشان داد و ثانیاً وارد سطح سوم شد و بررسی کرد که چگونه ارزش‌های دینی و اخلاقی می‌توانند روی ترجیحات اجتماعی افراد تاثیر گذار باشند و از این طریق تأثیری را که دین روی عدالت‌خواهی افراد می‌تواند داشته باشد، توضیح داد.