|
|
محسن الویری بیان کرد:
بنیادی‌ترین قوانین در تفسیر رویدادهای تاریخی قرآن
عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع) گفت: یکی از شیوه‌های تقسیم‌بندی قوانین تاریخی قرآن، بررسی قوانینی است که به جبهه حق یا باطل برمی‌گردد و این از بنیادی‌ترین قوانین در تفسیر قوانین و رویدادهای تاریخی شمرده می‌شود.
به گزارش روابط عمومی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به نقل از خبرنگار ایکنا، نشست «تاریخ در قرآن؛ سنت‌های اجتماعی» امروز سه‌شنبه ۲۹ فروردین از سوی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی برگزار شد.
حجت‌الاسلام والمسلمین محسن الویری، عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، در این نشست سخنرانی کرد که در ادامه گزیده سخنان وی را می‌خوانید:
وقتی خداوند قانون تاریخی را بیان کرده است یکی از حالت‌ها برای بررسی این قوانین، سیاق عبارت است؛ یعنی از عبارت اینگونه می‌فهمیم و کلمه خاصی هم در این زمینه وجود ندارد مثلا در آیه ۸۱ سوره مبارکه اسراء آمده است: «وَقُلْ جَاءَ الْحَقُّ وَزَهَقَ الْبَاطِلُ ۚ إِنَّ الْبَاطِلَ كَانَ زَهُوقًا؛ و (به امت) بگو که (دین) حق آمد و باطل نابود شد، که باطل خود لایق محو نابودی ابدی است». به استناد عبارات دیگر که مثلا در آیه ۸ سوره انفال آمده است: «لِيُحِقَّ الْحَقَّ وَيُبْطِلَ الْبَاطِلَ وَلَوْ كَرِهَ الْمُجْرِمُونَ؛ تا حق را محقق و پایدار کند و باطل را محو و نابود سازد هر چند بدکاران را خوش نیاید» یا در آیه ۲۴ سوری شوری یا آیا ۱۸ سوره انبیا مواردی از این قبیل ذکر شده است. بنابراین به استناد این نشانه‌ها و نمونه‌های دیگر قرآن، با این سیاق عبارت، به یک قانون یعنی پیروزی حق بر باطل می‌رسیم.
قلمرو نقش‌آفرینی قوانین قرآنی
حالت دیگر برای بررسی قانون تاریخی در قرآن از منظر تکرارپذیری است. در اینجا بررسی می‌کنیم آیا یک مسئله همواره تکرار می‌شود یا یکبار اتفاق می‌افتد. گاهی جوامع بشری خُرد همانند جوامع اطراف ایران در نظر گرفته می‌شود و اگر قرار باشد قانونی روی یکی از جوامع بشری پیاده شود تکرار خواهد شد، اما گاهی به اساس و کلیت زندگی بشری از ابتدا تاکنون برمی‌گردد و در اینجا دیگر تکرار ندارد. اگر بگوییم جامعه بشری به سمت موعود حرکت می‌کند، دیگر نمی‌توانیم بگوییم یکبار در ایران یا یکبار در کشورهای همسایه ایران اتفلاق می‌افتد، بلکه چند بار ظهور نداریم و حضرت ولی عصر(ع) یکبار ظهور می‌کنند.
بنابراین بر اساس اینکه قلمرو نقش آفرینی یک قانون در یک جامعه یا همه جوامع بشری باشد این تکرارپذیری می‌تواند فرق کند. در این زمینه مثال زیاد است، اما برای مثال در آیه ۱۰۵ سوره مبارکه انبیا می‌خوانیم: «وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ؛ و ما بعد از تورات در زبور (داود) نوشتیم که البته بندگان نیکوکار من ملک زمین را وارث و متصرف خواهند شد» در اینجا به یک قانون واحد اشاره دارد و تکرار معنا ندارد چراکه به کلیت تاریخ بشر به صورت یکپارچه اشاره دارد که سرانجام بندگان صالح، ارث‌بر زمین خواهند بود اما در آیه ۵۹ سوره قصص، دیگر یکپارچگی مد نظر نیست بلکه به یک جامعه خُرد اشاره دارد. قرآن فرموده است: «وَمَا كَانَ رَبُّكَ مُهْلِكَ الْقُرَىٰ حَتَّىٰ يَبْعَثَ فِي أُمِّهَا رَسُولًا يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِنَا ۚ وَمَا كُنَّا مُهْلِكِي الْقُرَىٰ إِلَّا وَأَهْلُهَا ظَالِمُونَ؛ و پروردگار تو بر آن نیست که اهل هیچ شهر و دیاری را تا در مرکز آن رسولی نفرستد که آیات ما را بر آنها تلاوت کند هلاک کند، و ما هیچ دیاری را هلاک نکنیم مگر آنکه اهلش ظالم و بیدادگر باشند.» خداوند می‌فرماید که ما هیچ جامعه‌ای را از بین نمی‌بریم مگر اینکه مردمان آن ستم پیشه کنند و پیامبری برانگیزیم و با آنها اتمام حجت کرده باشیم. این امور تکرارپذیر هستند و می‌تواند نژاد عرب، غیر عرب و جوامع مختلف شمالی و جنوبی را در بر بگیرد.
توجه به نقش‌آفرینی انسان‌ها در تاریخ
یک تقسیم‌بندی دیگر مربوط به همه انسان‌هاست، اما گاه جنبه فردی را در نظر می‌گیرد. البته قوانین فردی یکی از پایه‌های شکل‌گیری دسته‌ای از قوانین اجتماعی هستند؛ برای مثال در آیه ۱۹ به بعد سوره معارج وقتی خداوند درباره انسان صحبت می‌کند می‌فرماید که انسان «هَلُوعًا» آفریده شده و وقتی خیر به او برسد «مَنُوعاً» خواهد شد. در اینجا مربوط به جامعه بشری نیست، بلکه مربوط به انسان‌هاست، اما این قانون فردی، می‌تواند گستره اجتماعی یا تاریخی داشته باشد. اما گاهی در مورد جمع اشاره می‌شود و یکی از مثال‌های آیه ۳۴ سوره اعراف است که خداوند فرموده است: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَالَّذِينَ هَادُوا وَالنَّصَارَىٰ وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلَا هُمْ يَحْزَنُونَ؛ هر یک از مسلمانان و یهود و نصاری و صابئان (پیروان حضرت یحیی) که از روی حقیقت به خدا و روز قیامت ایمان آورد و نیکوکاری پیشه کند، البته آنها از خدا پاداش نیک یابند و هیچ گاه بیمناک و اندوهگین نخواهند بود.» گاهی نیز نه فرد و نه جامعه بلکه به گروهی از انسان‌ها اشاره می‌کند. در اینجا گروهی برگزیده و متمایز از انسان‌ها مد نظر هستند.
منظر دیگری که می‌‌توان قوانین تاریخی در قرآن را تقسیم‌بندی کرد از نظر نقش‌آفرینی انسان در آن است. برخی قوانین تاریخی و الهی هستند که انسان در آن نقشی ندارد بلکه خداوند اراده کرده که باشد اما انسان در برخی موارد نقش دارد و گفته شده اگر انسان فلان کار را انجام دهد آنگونه خواهد شد مثلا اگر در رانندگی تخلف کنیم جریمه می‌شویم اما اگر تخلفی نکنیم جریمه نمی‌شویم اینجا قوانین در اختیار ماست. در آیه ۱۶۴ سوره مبارکه آل عمران آمده است: «لَقَدْ مَنَّ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ إِذْ بَعَثَ فِيهِمْ رَسُولًا مِنْ أَنْفُسِهِمْ يَتْلُو عَلَيْهِمْ آيَاتِهِ وَيُزَكِّيهِمْ وَيُعَلِّمُهُمُ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَإِنْ كَانُوا مِنْ قَبْلُ لَفِي ضَلَالٍ مُبِينٍ؛ خدا بر اهل ایمان منّت گذاشت که رسولی از خودشان در میان آنان برانگیخت که بر آنها آیات او را تلاوت می‌کند و آنان را پاک می‌گرداند و به آنها علم کتاب (احکام شریعت) و حقایق حکمت می‌آموزد، و همانا پیش از آن در گمراهی آشکار بودند» در اینجا برانگیخته شدن پیامبران یک قانون الهی است و در اختیار ما انسان‌ها نیست. این نمونه‌ای از قانون مطلق است. در جای دیگری فرموده است: «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَىٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْيِيَنَّهُ حَيَاةً طَيِّبَةً ۖ وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ ؛ هر کس از مرد و زن کار نیکی به شرط ایمان به خدا به جای آرد ما او را به زندگانی خوش و با سعادت زنده ابد می‌گردانیم و اجری بسیار بهتر از عمل نیکی که می‌کردند به آنان عطا می‌کنیم»(نحل/ ۹۷). خداوند فرموده اگر کسی عمل صالح انجام دهد چه زن و چه مرد ما او را به حیات طیبه زنده می‌کنیم. اینجا دیگر نقش‌آفرینی انسان اهمیت دارد.
آخرین دسته قوانین الهی در قرآن، قوانینی است که به جبهه حق یا باطل برمی‌گردد و این یکی از بنیادی‌ترین قوانین در تفسیر قوانین و رویدادهای تاریخی است چون حق و باطل از ابتدای شکل‌گیری جامعه بشری و با هبوط حضرت آدم به زمین وجود داشته و تا روز قیامت ادامه خواهد داشت. درباره جبهه حق موارد زیاد است و از جمله در آیه ۹۶ سوره مریم آمده است: «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمَٰنُ وُدًّا؛ همانا آنان که به خدا ایمان آوردند و نیکوکار شدند خدای رحمان آنها را (در نظر خلق و حق) محبوب می‌گرداند.» بنابراین، قانون تاریخی در قرآن مسئله‌ای جدی است و می‌توانیم مضامین زیادی را در این باره به دست بیاوریم.
منبع:
خبرگزاری ایکنا
پژوهشکده تاریخ و سیره اهلبیت(ع) - سیره اهلبیت(ع), سلسله نشست های تاریخ در قرآن, دکتر محسن الویری
|
|