کتاب اخلاق و ارزشهای مددکاری اجتماعی اثر دکتر محمدتقی اسلامی روانه بازار نشر میشود؛
پروژهی اخلاق مددکاری اجتماعی از سالها پیش در ذهن من کلید خورد. ماجرا برمیگردد به بازدیدی که در سال 2011 میلادی (1390 شمسی) از مرکز اخلاق مددکاری اجتماعی در دانشگاه تمپل در شهر فیلادلفیای ایالات متحده داشتم. در آن روزگار که پروژههای اصلی من اخلاق زیستی و اخلاق جهانی بود، آشنایی با این مرکز ذهن مرا متوجه عمق اهمیت و حساسیت مسائل اخلاق کاربردی ـ حرفهای در حرفه بسیار حیاتی و ثمربخش مددکاری اجتماعی کرد. متوجه شدم که گسترهی تأثیر مسائل اخلاقی این حرفه، علاوه بر اینکه ارتباطی متقابل و نزدیک با عرصه اخلاق زیستی دارد، محدود به قلمروهای منطقهای نیست و ضرورتاً ابعاد جهانی دارد.
با این توجه طی سالیانی که بر روی پروژههای اصلی خود کار میکردم، همواره نگاهی ژرف به مطالعات اخلاق مددکاری اجتماعی داشتم و امیدوار بودم مجموعههای پژوهشی ایران خودمان هم توجه به اهمیت و ضرورت پروژهی اخلاق مددکاری اجتماعی پیدا کنند تا اینکه گروه مطالعات فرهنگی و اجتماعیِ پژوهشکدهی مطالعات تمدنی و اجتماعی در پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به این امید تحقق بخشید و کار برروی پروژهی اخلاق و ارزشهای مددکاری اجتماعی را به من سفارش کرد.
پیشرفت کار پروژهی اخلاق مددکاری اجتماعی، بهسان هر پروژهی دیگری در اخلاق کاربردی ـ حرفهای به شیوهی همکاری فیلسوفان و عالمان اخلاق با حرفهمندان و صاحبان حرفههای مورد بحث، تحقق مییابد. ولی از آنجا که این پروژه پیشینهی چندان قابل اعتنایی در ایران نداشت، برای اینکه همکاری عالمان اخلاق با دستاندرکاران حرفهی مددکاری اجتماعی شکل بگیرد، لازم بود که ابتدا سخنرانیها، مقالات یا تکنگاشتهایی با استفاده از دادهها و منابع موجود جهانی ترتیب دهیم؛ این بود که با تمرکز بر مباحث کتاب مهم و روزآمد ارزشها و اخلاقیات مددکاری اجتماعی (Social Work Values and Ethics) مهمترین و روزآمدترین مباحثات اخلاقی در مددکاری اجتماعی توصیف و ترجمه شد و آنگاه تعلیقاتی کوتاه با رویکرد به مسائل و دغدغهمندیهای بومی این مباحثات در ایران معاصر و با عنایت به نکتهسنجیهای لازم در دانش اخلاق کاربردی ـ حرفهای در مقدمه و برخی فصول کتاب افزوده شد.
چنانکه فردریک ریمر، نویسندهی کتاب مزبور در مقدمهی کتاب آورده است: مددکاران اجتماعی معاصر باید با دانش پیشرفتهی مربوط به ارزشهای حرفه و انواع مسائل اخلاقی و چالش هایی که دستاندرکاران حرفه با آنها روبرو میشوند، آشنا گردند. کتاب اخلاق و ارزشهای مددکاری اجتماعی با عنایت به همین هدف نوشته شده است. این کتاب مروری مختصر و جامع از موضوعات مهم و حیاتی مرتبط با ارزشهای حرفهای و اخلاقی را در اختیار مددکاران اجتماعی میگذارد؛ موضوعاتی دربارهی: ماهیت ارزشها، معضلات اخلاقی و تصمیمگیری و مدیریت ریسک اخلاقی در مددکاری اجتماعی. این کتاب در شش فصل تدوین یافته است: فصل 1 مروری گسترده بر ارزشها و مسائل اخلاقی در مددکاری اجتماعی و تاریخچهای مختصر از تلاشهای اصحاب حرفه برای رسیدگی به آنها را ارائه میدهد. این مرور در فصل 2 با بررسی عمیق ماهیت ارزشهای محوری مددکاری اجتماعی و ارتباط ارزش بنیادین این حرفه با عمل بالینی (یعنی ارائه خدمات به افراد، زوج ها، خانواده ها و گروههای کوچک) و کلانعملها (یعنی اداره و مدیریت آژانس، حمایت اجتماعی، سازماندهی جامعه و عمل سیاست)، دنبال میشود.
بخش قابل توجهی از این کتاب به معضلات و دوراهههای پیچیدهی اخلاقی در مددکاری اجتماعی اختصاص دارد. این معضلات و دوراههها در موقعیتهایی پدید میآیند که مددکاران اجتماعی با وظایف و تعهدات اخلاقی متضاد مواجه میشوند؛ چنین موقعیتهایی به صورت قابل توجهی بحث و اختلاف نظر را پدید میآورند. فصل 3 چارچوبی مفهومی برای تفکر و بررسی دو راهههای اخلاقی و در نهایت اتخاذ تصمیم دشوار اخلاقی ارائه میدهد. این فصل شامل یک نسخهی عملی و مفاهیمی است تا به مددکاران اجتماعی کمک کند که به تصمیمات اخلاقی دست یابند. این فصل همچنین خلاصه و مروری تفصیلی بر نسخهی فعلی آیین اخلاقی انجمن ملی مددکاران اجتماعی (NASW) را دربر دارد.
فصلهای 4 و 5 حاوی مروری کلی بر طیف گستردهای از دوراهههای اخلاقی خاص در مددکاری اجتماعی هستند. فصل ۴ بر روی دوراهههای اخلاقی در عمل بالینی با افراد، زوج ها، خانوادهها و گروههای کوچک متمرکز است. در مقابل، فصل 5 بر روی دوراهههای اخلاقی در کلانْعملها تمرکز میکند، یعنی دوراههها در قلمروهای مدیریت مددکاری اجتماعی، حمایت اجتماعی، کار جمعی و سیاستهای رفاه اجتماعی.
و در نهایت فصل 6 مروری کلی از بدرفتاری حرفهای، شیوههای درگیری مددکاران اجتماعی با شکایات اخلاقی و دادخواستهای قضائی، خلاصهای از شایعترین مشکلات در حرفه و استراتژیهای پیشگیرانه مختلف را در اختیار خوانندگان میگذارد.